Thu Điếu là gì? Mùa thu là đề tài muôn thuở trong thơ ca Việt Nam. Thơ thu trong văn học trung đại thông thường sẽ miêu tả một cảnh đẹp vắng vẻ úa tàn và u buồn của mùa thu. Cảnh thu được các tác giả miêu tả một cách ước lệ tượng trưng với nét chấm phá và chớp lấy cái hồn của tạo vật.
Và đối với bài thơ Thu điếu của Nguyễn Khuyến cũng mang những nét thư pháp ấy. Khi vị Tam Nguyên Yên Đổ được mệnh danh là quán quân về thể loại thơ thu thì chùm ba bài thơ Thu vịnh, Thu ẩm, Thu điếu được xem là tam tuyệt của thể loại thơ thu Việt Nam. Trong đó đặc sắc và ấn tượng nhất có lẽ là bài thơ Thu điếu. Dưới đây là những nét phân tích về bài thơ Thu điếu của Nguyễn Khuyến.
Đôi nét về tác giả và bài thơ Thu điếu
Tác giả Nguyễn Khuyến là ai?
Nguyễn Khuyến sinh năm 1835 – 1909 là người làng Và, xã Yên Đổ, huyện Bình Lục – nay thuộc xã Trung Lương, H. Bình Lục, T. Hà Nam. Ông xuất thân trong gia đình nhà Nho nghèo, hiếu học, thông minh. Và ông đã đổ dầu ba kỳ đó là thi Hương, thi Hội, thi Đình cho nên người đời hay gọi ông là Tam Nguyên Yên Đổ.
Ông làm quan cho triều đình nhà Nguyễn mười hai năm. Cho đến khi thực dân Pháp qua xâm lược nước ta thì ông đã kiên quyết từ quan về quê nhà sống một cuộc đời đạm bạc, thanh bạch và bình dị cho đến lúc qua đời.
Nguyễn Khuyến đã sáng tác rất nhiều thơ chữ Nôm và thơ chữ Hán. Thơ của ông nói về tình yêu quê hương đất nước và tình yêu gia đình, bạn bè, nó phản ánh cuộc sống khổ cực, chất phát, thuần hậu của nhân dân.
Châm biếm đả kích bọn thực dân xâm lược hay bọn quan lại phong kiến. Bên cạnh đó thơ của ông cũng bộc lộ tấm lòng ưu ái với nước và với nhân dân.
Bài thơ Thu điếu là gì?
Bài thơ Thu điếu là một trong ba bài thơ của Nguyễn Khuyến viết về mùa thu của quê hương ông: Thu vịnh, Thu ẩm, Thu điếu.
Theo nhà thơ Xuân Diệu thì Nguyễn Khuyến là người nổi tiếng nhất trong văn học Việt Nam, nhất là về thơ Nôm. Và trong thơ Nôm của Nguyễn Khuyến thì nức danh nhất là ba bài với thơ Thu đó là Thu vịnh, Thu điếu, Thu ẩm.
Cả ba bài thơ đều là thơ Nôm, tuy nhiên lại có tựa đề là chữ Hán. Thu điếu được hiểu là Câu cá mùa thu, đây là bài mang đậm hồn quê nhất trong ba bài thơ của ông.
Phân tích bài thơ Thu điếu
Cảnh thu
Nếu như ở bài thơ Thu vịnh, cảnh thu được đón nhận từ cao xa trở lại gần từ gần đến cao xa thì đối với bài thơ Thu điếu, cảnh thu sẽ được đón nhận từ gần tới cao xa rồi từ cao xa tới gần.
Đó là hình ảnh từ chiếc thuyền câu nhìn ra mặt ao hay nhìn lên bầu trời và nhìn đến ngõ trúc rồi quay trở lại với hình ảnh ao thu, với chiếc thuyền câu. Từ một khung ao đẹp cùng với không gian mùa dẫn đến cảnh sắc mùa thu sẽ được mở ra nhiều hướng thật sinh động.
Cảnh trong bài thơ Thu điếu là sự điển hình hơn cả cho mùa thu của làng quê Việt Nam. Không khí mùa thu gợi lên sự dịu dàng và thanh sơ của cảnh vật – Màu sắc: nước trong veo, sóng biếc, trời thì xanh ngắt; đường nét chuyển động: sóng hơi gợn tí, tầng mây lơ lửng và đá vàng sẽ đưa vào; hoà sắc với tạo hình: cái thú vị của bài thơ Thu điếu nằm ở những điệu xanh, xanh bờ, xanh sóng, xanh ao, xanh trời, xanh tre, xanh bèo và có một màu vàng đâm ngang của những chiếc lá thu rơi; ao thu nhỏ và chiếc thuyền câu theo đó cũng bé tẹo teo, dáng người cũng như được thu lại.
Nét đẹp đặc trưng riêng của làng quê Bắc Bộ và cái hồn dân dã sẽ được gợi lên từ hình ảnh khung ao hẹp, từ ngõ trúc quanh co hay là từ cánh bèo.
Cảnh thu trong bài Thu điếu là gì là cảnh đẹp nhưng dường như rất tĩnh lặng và đượm buồn. Không gian Thu điếu được mô tả một cách tĩnh lặng, vắng tiếng, vắng người qua câu thơ: “Ngõ trúc quanh co khách vắng teo”.
Các chuyển động cũng rất khẽ, rất nhẹ không đủ để có thể tạo ra âm thanh: mây lơ lửng, sóng hơi gợn và lá sẽ đưa. Một tiếng động duy nhất trong bài thơ đó là tiếng cá đớp mồi đã làm tăng sự tĩnh mịch và yên ắng của cảnh vật xung quanh.
Cái tĩnh bao trùm xung quanh được gợi lên từ một cái động rất nhỏ. Đây cũng là nghệ thuật lấy động tả tĩnh, là một thủ pháp nghệ thuật rất quen thuộc từ thơ cổ phương Đông.
Tình thu
Bài thơ nói câu cá nhưng thực ra lại không chú ý vào sự việc câu cá. Mà nói câu cá nhưng lại đón nhận trời thu và cảnh thu vào cõi lòng.
Cõi lòng của nhà thơ vắng lặng, yên tĩnh. Cái tĩnh lặng được cảm nhận từ độ trong veo của nước, cái độ rơi khe khẽ của chiếc lá và cái hơi gợn tí của sóng.
Đặc biệt là sự tĩnh lặng trong tâm hồn của người thi sĩ được gợi lên rất sâu sắc từ tiếng động duy nhất của bài thơ đó là tiếng của chú cá đang đớp mồi dưới chân bèo. Cái động rất nhỏ đến từ ngoại cảnh lại có thể gây ấn tượng đến như thế là bởi vì tâm cảnh đang nằm trong sự tĩnh lặng tuyệt đối.
Sự tĩnh lặng đem đến cho người đọc có sự cảm nhận về một niềm uẩn khúc và nỗi cô quạnh đến từ trong tâm hồn của nhà thơ. Bức tranh Thu điếu xuất hiện rất nhiều gam màu lạnh như độ xanh biếc của sóng, độ trong xanh của nước và độ xanh ngắt của bầu trời.
Cái lạnh lẽo của ao thu, của cảnh và của trời đã được thấm sâu vào trong tâm hồn của nhà thơ và từ nó nó lan tỏa đến cảnh vật. Và cũng có người cho rằng trong câu thơ: “Lá vàng trước gió khẽ đưa vào” lại có phần không hợp lý bởi vì là vàng khẽ đưa trong gió thì không thể nào có độ vèo khi bay.
Nhưng thực ra điều mà mọi người cho rằng không hợp lý đó lại rất logic và rất thống nhất trong tâm trạng của tác giả. Từ vèo thể hiện một tâm sự thời thế của tác giả. Một tâm sự đầy vẻ đau buồn trước tình trạng đất nước đau thương.
Xem thêm: Phạm Thái Tuế Là Gì? Một Số Con Giáp Phạm Thái Tuế Trong Năm 2023
Kết luận
Bài viết trên đây phân tích cho mọi người về bài thơ Thu điếu của tác giả Nguyễn Khuyến và khái niệm Thu điếu là gì. Qua bài thơ Thu điếu, người đọc sẽ cảm nhận được Nguyễn Khuyến mang một tâm hồn gắn bó tha thiết với thiên nhiên, với đất nước và một tấm lòng yêu nước thầm kín nhưng lại không kém phần sâu sắc của ông.